भुजल सर्वेक्षण विभाग

प्रस्‍तावना –

1. ठिकाण :-  अमरावती जिल्हा महाराष्‍ट्र राज्‍याच्‍या उत्‍तर – पुर्व भागाकडे ७६०३७,२७ इ.अक्षांश आणी उत्‍तर-पश्चिम भागाकडे मध्‍यप्रदेशाची सीमारेषा २००,३७ रेखांश. दक्षिणेकडे अकोला आणी यवतमाळ जिल्‍हा आहे. पुर्वकडे नागपुर आणी वर्धा जिल्‍हा आहे. अमरावतीच्‍या उत्‍तरेकडे सातपुडा पर्वत आहे.
2. विभाग :- भौगोलिक दृष्‍टया अमरावती जिल्‍हा १२२१२ स्‍वे. कि.मी. आहे आणी महाराष्‍ट्राच्‍या केवळ ३.९७/ एवढे आहे. ७५/ अमरावती जिल्‍हा डेक्‍कन ट्रॅपने आच्‍छादलेला आहे. २५/ भाग हा पुर्णा नदीच्‍या गाळाच्‍या मातीने वेढलेला आहे. एकुण पुर्णा नदीचा भाग ३०५३ स्‍वे. कि.मी.एवढा आहे. १५६२ स्‍वे. की.मी. विभाग हा खारट शुन्‍य म्‍हणजे गुणवत्‍ता प्रभावित क्षेत्र आहे. ही जमीन पीण्‍याचे पाणी आणी पाठबंधारे विभागाच्‍या हेतुने उपयोगात आणली आहे. अमरावती जिल्‍हाच्‍या उत्‍तर – पुर्व भागाकडे मोठया प्रमाणात पाणीपुरवठा विभागाने संत्रा फळ उत्‍पादन घेण्‍यासाठी जमीन तयार केली आहे.

•  जमीनीचा वापर
• अमरावती विभागाचा जमीन वापर नमुना खालील प्रमाणे :
• एकुण
• विभाग – १२२१२ स्‍वे. कि.मी.
• जंगल विभाग – ३५७७ स्‍वे. कि.मी.
• कृषी लागवड विभाग – ७४०७ स्‍वे. कि.मी.

भुगोल

डोंगराळ प्रदेश आणी सपाट प्रदेश आहे. प्रमुख डोंगराळ भाग हा मेळघाट भागातील उत्‍तर पश्चिम भागाकडे जिल्‍हा  चिखलदरा तहसिल विभागकडे आहे. सपाट भागाचे आणखी उपप्रकार आहेत.

1. दुर सातपुडयापासुन उतरत्‍या क्रमाने समशितोष्‍ण पट्टा, काळी माती सोबतच गारगोटीचा पट्टा, मुबलकपाणी पुरवठा उपलबध आहे.
2. दक्षिण पश्चिमेकडील खोल व सुपीक मातीचा प्रदेश काही ठिकाणी उपमाती पाणी खुप वेळा खार आहे.
3. अमरावती जिल्‍हा हा भौगोलीकदृष्‍टया मुख्‍यत्‍वे दोन प्रदेशात विभागलेला आहे. सातपुडयाच्‍या रांगेतील मेळघाटचे
4. प्रकाश लाल प्रदेश आणी मध्‍यम काळी मातीचा प्रदेश हा पुर्व अमरावती आणी चांदुर रेल्‍वेला आहे.
5. मोर्शी आणी वरूड या विभागात सुपिक मातीचा भाग आहे.
6. उंचीया श्रेणीत च्‍या १००० मिटर बद्ल सरासरी उंची गाठण्‍यासाठी , ११७७,७५ मिटर उंचीवर बैराट सवौच्‍च बिंदु पासुन उतार क्षेत्र आहे . पुर्वेस विस्‍तार ५०-१०० मिटर सरासरी उंचीवर उतार पाऊल आहे.
7. पाऊस आणी तापमानया जिल्‍हयातील वातावरण उष्‍ण आणी कोरडे आहे. वर्ष हे तीन ऋतुमध्‍ये विभागले आहे. हिवाळा हा नोव्‍हेंबर ते फेब्रुवारी , उन्‍हाळा हा मार्च ते मे आणी पावसाळा जुन ते ऑक्‍टोबर पर्यंत असतो. हया क्षेत्रात नैऋत्‍य मोसमी दरम्‍यान पाऊस मिळतो. सरासरी पाऊस ७००-८०० मि.मि. पडतो. जास्‍तीत जास्‍त उन्‍हाळयात तापमान ४६०क असते तर हिवाळयात ५०-९०क पेक्षा जास्‍त असते.
8. नदी आणी ड्रेनेज नमुनायेथे मुख्‍य नदया तापी, पुर्णा आणी वर्धा आहेत. पुर्णा नदीचा उगम दक्षिणेकडील गाविलगडच्‍या भागातुन उतरत्‍या क्रमाने संथ गतीने एस आणी ई या दिशेने वाहते. अमरावती आणी अकोला शहराच्‍या सीमेवर असणा-या पेढी, अर्णा, चंद्रभागा आणी शहानुर या नदया पुर्णा नदीच्‍या उपनदया आहेत. वर्धा नदीचा उगम मुलताई मध्‍यप्रदेश पासुन अमरावतीच्‍या पुर्व सीमेपासुन ती जिल्‍हा मारु आणी चारघड मध्‍ये येणा-या उपनदया येतात. तापी, सीपना, देवाल, देवालघाट यांच्‍या उपनदया वाहतात. जिल्‍यात एक लांब वायव्‍य सीमा वाहते.

मुख्‍य ड्रेनेज नमुना संमातर दाखविते तर पुर्णा नदीच्‍या संमातर पात्रात गाळाची माती सपाट भागात आढळते.

नदयाची माहीती खालील प्रमाणे

मॉफालॉजीकल वर्गिकरण –

३०८८ चौरस किमी (२५%) -) क्षेत्र बंद चालवा.
रिचार्ज ४१९१ चौरस भाग-. किमी (३४%)
स्टोरेज एरिया – ४९३० चौरस किमी (४१%).

भूगोल आणि जिओर्माफॉलॉजी

जिल्ह्यातील उत्तर भाग मुख्यतः डोंगराळ क्षेत्र जंगल आहे. उत्तर पश्चिम भागात सागवानाचे झाडे आहेत. केंद्रीय भाग घनदाट जंगल एकही पूर्णा गाळाची माती एकही आहे, एकूण क्षेत्र ३०५३ चौरस किलोमीटर आहे. उतार एन.एस. ९ मीटर आहे. १५ किमी खोली १५ किमी १५ मीटर खोल पुर्वपश्चिम उतार आहे. सातपुडा च्या बझाडा झोन पर्वताच्या पायथ्याजवळील टेकडी भाग अजंनगाव सुर्जी, चिकणमाती, गारगोटया आणि लहान खडे होणारी अचलपुर आणि चांदूर बाजार तालुक्यातील भाग कव्हर तर पूर्णा गाळाची माती, गाळ, माती, वाळू यांचा समावेश आहे. इतर ७५% क्षेत्र मुख्यतः सांधा किंवा सांधे असलेला डेक्कन ट्रॅप, पुटकासंबंधी एक प्रकारचा खडक प्रकार आहे, तर या क्षेत्रात एकूण कव्हरेज २५% आहे.

• मलबार स्टेशन
  जि.एस.डी.ए.  विविध हॉयड्रोमिटीरालॉजिेल  घटके गोळा अमरावती.  खालील माहिती ८५ किमी बेनोडा  तालुक्यातील वरुड  येथे १९९४ मध्ये जलविद्युत हवामान स्टेशन स्‍थापित आहे चालु  आहे.
  पाऊस क्षमता
•  पाऊस (मि.मि मध्ये).
  स्टीवेन्सन स्क्रीन

1. सापेक्ष आर्द्रता (% मध्ये).
2. तापमान (0c मध्ये)
3. पॅन बाष्पीभवन
4. बाष्पीभवन,अॅनोमिटर
5. वारा गती. पवन वातकुक्कूट
6. वा-याची दिशा पाणी पातळी रेकॉर्ड
7. वाहणारे पाणी.

एक नदी गेज वर स्टेशन देखील 0.5 किमी आणि सतत पाण्याची पातळी रेकॉर्ड तसेच गेज वर निर्धारण झाले आहे येथे मलबार च्या धवलगिरी नदी मुळे दक्षिण वर स्थापन केले आहे.ब) खोली आणि उत्पन्न श्रेणी साठवण क्षमता आणि एक प्रकारचा खडक प्रवाह च्या वहनक्षमता एकसमान नाहीत. तो ठेवा आणि उभ्या दिशेने वाहन प्रवाह ठिक ठिकाणी बदलते. सिंहाचा अंतर प्रवाह  वातावरणाची सुरूवात अवशेष जाड आहे किंवा हाडे, सांधे एकमेकांशी.  त्‍या मध्‍ये  दुय्यम भरले नाही तेव्हा प्राथमिक सैरंध्रता असाव्यात.  उपस्थिती झाल्यामुळे आहे डेक्कन ट्रॅप क्षेत्र उच्च पदवी असताना पुटकासंबंधी झोन, एकसारखेपणाने जसजसे करताना माध्यमिक सैरंध्रता असताना सामग्री वातावरण, थंड सांधे आणि फॅक्चर विकसित आहे. गाळाची माती क्षेत्र वालुकामय क्षेत्र चांगले सैरंध्रता  आणि मान्‍यता.  जमिनीवर पाणी या भागात ट्यूब विहिरी द्वारे एकही आहे येत चांगली सच्छिद्र जमीन होते.

1. खार पट्टा
   दर्यापुर, अमरावती जिल्ह्याच्या भातकुली, अजंनगाव सुर्जी आणि चांदूर बाजार सारख्या तालुक्यात गावे मुख्यत: खार जमिनीवर पाणी येत आहेत आणि या तालुक्यात प्रभावी गाळाची माती करून पाहिले आहेत.
   निरीक्षण तसेच डेटा (निरीक्षण विहिरी मध्ये स्थिर पाण्याची पातळी डी) स्टेटमेंट)
2. जि.एस.डी.ए. योजना राबविण्‍यात, अमरावती.
   हॉयड्रालॉजी प्रकल्‍प
   अमरावती जिल्हा अंतर्गत हायड्रालॅाजी प्रकल्प मध्ये, १७१ निरीक्षण तसेच महिना ऑक्टोबर, डिसेंबर, मार्च आणि मे मध्ये मॅन्युअल मॉनिटर क्‍वॉटरली  कोणत्या मॉफालॉजिकल  वर्गिकरण  आधारावर निवडले. रत्ने मध्ये उथळ व खोल पाणी संमातर मासिक आणि अद्ययावत हा डेटा देखरेख पेरून या ५५ पैझोमिटर  बाजूला. गुणवत्ता आणि निरीक्षण प्रणाली जमिनीखाली पाणी  पुढील अभ्यासासाठी वापरले ही माहिती, १५० पाणी गुणवत्ता स्टेशन अशा एस-स्टेशन, टीएस- स्टेशन आणि टी स्टेशन म्हणून पाणी गुणवत्ता, आधारावर वाटून जे निवडले. दरवर्षी पाणी नमुना जलविद्युत आलेख स्टेशन धानोरा दर्शवल्या रासायनिक बॅक्टेरिऑलॉजिकल विश्‍लेषण घटक  घेतले, तालुका, मोर्शी पुढीलप्रमाणे आहे.
3. शिवकालीन पाणी साठवण योजना
   डग वेल, डिपनिंग  ही योजना सिमेंट भंडारा  विविध जलसंधारण संरचना घेऊन विद्यमान पिण्याचे पाणी स्रोत बळकट करण्यासाठी आहे शिवकालीन  पाणी साठवण  योजना २००२. मूळ  उद्देश मध्ये सुरु रेन वॉटर हार्वेस्टिंग, गाव तलाव आणि बोअरवेल स्फोट तंत्र, प्रवाह जसे अपारंपरिक उपाय स्फोट तंत्र, जॅकेट पण, फ्रॅक्चर शिक्का सीमेंटॅशन इ पुढीलप्रमाणे म्हणून ५९५ उपाय हा आतापर्यंत ४६३ उपाय पूर्ण उपाय ११८ गावे  पूर्ण आहेत.

स्थानिक भूजल सर्वेक्षण (एल.जी.डब्‍लु.)
चालान  यांनी खात्यात – सिंचन डग वेल आणि वेल्स आणि ट्यूब विहिरी च्या साइटवर निवड एल.जि.डब्‍लु.  निवड शेतकरी / वैयक्तिक रुपये १००० / ठरवलेल्या फी द्यावी लागते हे ऑफीस करिता  साइट चालते.
वॉटर मिशन पिण्याच्या ड) राजीव गांधी नॅशनल (आर.जी. डी.डब्‍लु.एम.)
राजीव गांधी नॅशनल वॉटर मिशन (आर.जी.डी.डब्‍लु.एम.) तपशीलवार हायड्रोलॉजीकल, जिओलॉजिकल, अमरावती जिल्ह्यातील जिओमार्फालाजीकल  आणि रचनात्मक सर्वेक्षण प्रतिनिधी मदतीने महाराष्ट्र राज्य रिमोट सेन्सिंग अर्ज सेंन्‍टर, नागपूर सहकार्याने चालते गेले आहे पिण्याचे अंतर्गत, विहिरी ,विहिरी आणि ट्यूब विहिरी, कूपनलिका, .
वाळू सर्वेक्षण
प्रत्येक वाळू प्रकरणात माहिती जिओलॉजिकल आणि भौगोलिक-हायड्रॉलाजिकल  सर्वेक्षण, प्रत्येक वर्षी या कार्यालय चालते आहे आणि खबरदारी जास्त वाळू खाण जमिनीवर पाणी पातळी कोणत्याही कमी होऊ शकत नाही, असे निर्णय घेण्यात आला आहे.
ड्युअल पंप
या, उच्च नमते घेणारा बोअरवेल येत छोट्या गावांमध्ये लहान १ एचपी पंप या योजना दोन्ही हात पंप.  तसेच हात पंप उच्च नमते घेणारा भोक मध्ये समाविष्ट आणि ५००० लिटर संलग्न योजना सहभागी  आहेत एक आदर्श लहान पाणी पुरवठा योजना आहे आणि मोटर पंप वापरू शकता.
भूजल मूल्यांकन
जीइसी-९७ मार्गदर्शक रेषा आधारावर, भूजल मूल्यांकन दर ५ वर्षांनी हे कार्यालय चालते गेले आहे. अलीकडे ७ भूजल मूल्यांकन या कार्यालय पूर्ण केले आहे, मुख्य निष्कर्ष जे पुढीलप्रमाणे आहेत.
७ व्या भूजल अॅसेसमेंट नुसार
-संचालन
डब्‍लू.आर. – तालुका वरुड.
डब्‍लू.आर. – तालुका वरुड.
डब्‍लू.आर. -तालूका वरुड/ मोर्शी.
डब्‍लु.आर.बी. – तालुका नांदगाव खंडेश्‍वर.
डब्‍लू.आर.सी.- तालुका चांदूर बाजार / मोर्शी.
पी.टी.-२, तालुका चांदूर बाजार / दर्यापुर / अचलपुर.
पी.टी.पी.-२, तालुका चांदूर बाजार/ अमरावती जिल्ह्याच्या भातकुली.
अर्ध क्रिटीकल
पी.टी.-२०, तालुका चांदूर बाजार/ अमरावती जिल्ह्याच्या भातकुली.
पीटीसी-२, तालुका चिखलदरा, अजनंगाव,, अचलपुर, दर्यापुर.
पी.टी.सी.एस.-१, तालुका चिखलदरा, अचलपुर.
पी.टी.सी.एस.-२, तालुका अचलपुर, दर्यापुर, चांदूर बाजार.
पी.टी.पी.-३, तालुका चांदूर बाजार अमरावती जिल्ह्याच्या भातकुली.
पी.टी.पी.-६, मोर्शी तालुक्यात अमरावती.
डब्‍लु.आर.बी.-१, तालुका नांदगाव खांदेश्वर, अमरावती.
डब्‍लु.आर.बी.-११, तालुका नांदगाव खांदेश्‍वर.चांदुर रेल्‍वे.